Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық жөніндегі қауымдастық республиканың үздік дәрігерлері мен нағыз патриоттардың басын қосты. Жоғары дәрежелі мамандар жастардың, әйелдер мен ерлердің сапалы медициналық қызметтерге қол жеткізу құқығын қорғап, жыныстық және репродуктивті денсаулық саласында дұрыс ақпараттың берілуін айтуда. Олардың білім беру қызметі ана мен бала өлімін азайтуға, бедеулікпен күресуге және қалаған және сүйікті сәбилердің дүниеге келуіне бағытталған.
Репродуктивті денсаулықты қорғау мемлекет ауқымындағы стратегиялық маңызды міндет болып саналады, өйткені кез келген елдің өркендеуі мен дамуы халықтың сапалық құрамының санына, адами ресурстар мен еңбек капиталына тікелей байланысты. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев отбасын үйлесімді қоғамның басты құрамдас бөлігі және республиканың тірегі деді. Ата-аналар форумында Мемлекет басшысы құттықтау сөзінде Қазақстанда Отбасы институтын нығайту және өскелең ұрпақты жан-жақты дамыту үшін барынша қолайлы жағдай жасау қажеттігін атап өтті.
– Ана мен баланы қорғау және қолдау – біздің саясатымыздың басты басымдықтарының бірі! – деді Қасым-Жомарт Кемелұлы.
Үстіміздегі жылдың сәуір айында Президент тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершілікті күшейтетін әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы Заңға қол қойды. Қасым-Жомарт Тоқаев әйелдерді бағалайтын және оларға құрметпен қарайтын қоғам ғана шын мәнінде өркениетті және мәдениетті болып саналатынын жиі қайталап айтады. Мемлекет басшысының одақтастары “Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық жөніндегі қауымдастық” ҚБ мүшелері болып табылады. Сарапшылар үнемі семинар, форум өткізіп, халықты хабардар ету, дәрігерлер арасында озық тәжірибелермен алмасу және жалпы сексуалды сауаттылықты арттыру бойынша басқа да түрлі іс-шаралар жүргізеді.
Жақында Алматыда гинекологтар мен акушерлер дәрі-дәрмектің көмегімен түсік жасату тақырыбына арналған кездесу өткізді. Жалпы Қазақстанда және оңтүстік астанада контрацепция құралдары туралы ақпаратты табу және оларды сатып алу (емханалардың жанындағы көптеген әйелдер консультацияларында тіпті тегін алу) қиындық тудырмайтындығына қарамастан, қаламайтын жүктілік жиі кездеседі. Әртүрлі себептерге байланысты әйелдер бала көтертпейтін дәрілерді қабылдаудан және жатырішілік спираль салдырудан бас тартады, өз кезегінде олардың жыныстық серіктестері жыныстық қатынас кезінде презервативті қолданғысы келмейді. Сонымен қатар, әйелдер репродуктивті денсаулықты бақыламайды, көбінесе көптеген қазақстандық әйелдер гинекологқа тек жүкті болғанда немесе жүктілікті тоқтату үшін барады. Мұндай немқұрайлылық өте қайғылы жағдайға әкеледі – елімізде әрбір алтыншы жүктілік түсік жасатумен аяқталады.
21-ші ғасыр табалдырығында, ал қазақстандықтар әлі де “Қандай контрацепция әдістерін қолданасыз?» деген сұрақ қойғанда түрі қашып, өңі бозарып кетеді. Бала көтертпейтін дәрілердің айналасында шындыққа жанаспайтын көптеген аңыз-әңгімелер айтылады. Білімді ересек әйелдер оральды контрацептивтердің денсаулыққа зиян екендігі және міндетті түрде ауру тудырып, артық салмақ қосатыны туралы қате ақпарат береді. Медицина бір орында тұрмайды, қазіргі бала көтертпейтін дәрілер қажетсіз жүктіліктен сенімді түрде қорғап қана қоймайды, сонымен қатар әйелдің ағзасына жақсы әсер етеді. Жасөспірімдерде де қайғылы жағдайдың кездесуі аз емес. Оральды контрацептивтерді сатып алғаннан кейін олар көбінесе дәріні схема бойынша қабылдамайды, уақытында дәрі ішуді ұмытып кетеді немесе оларды тек жыныстық қатынасқа түскен күні ғана ішеді.
– Тұрмыстағы әйелдер гинекологтың қабылдауында көбінесе үзілген жыныстық қатынасты қолданатындығын айтады, алайда бұл ең қауіпті және тиімсіз әдіс. Кейде қазақстандық әйелдер құдіретті бір күшке сенеді. Үндемейді, бір Құдайға белгілі, солай болады дейді. Жоспарланбаған жүктіліктен құтылу үшін кейде біздің әйелдер өмірге қауіп төндіретін тәсілдерді қолданады. Олар бедеулікке және тіпті өлімге әкелуі мүмкін халықтық әдістерді қолданады, шығарылған жері белгісіз препараттарды күмәнді жерлерден сатып алады, өздерін улайды, денсаулығына қауіп төндіреді. Осындай сұмдық эксперименттерден кейін олар ауруханаларға қан кетіп түседі, хирургтар олардың өмірі үшін бірнеше сағат бойы күреседі, содан кейін дәрігерлер осындай пациенттерге күтім жасайды. Жүктілікті тек медициналық мекемелерде үзу керек, және дұрысы, әйел үшін барынша қауіпсіз, дәрі-дәрмектің көмегімен түсік жасату керек. Өкінішке орай, бізде көбінесе әйелдер дәрігерге қаралуға асықпайды, қандай да бір себептермен уақытты созып, хирургиялық түсік жасатуға келеді, бұл өзіне үлкен қауіп төндіреді. Әйелдің денсаулығы-ұлттың денсаулығы, бұл туралы ұмытпау керек! – деді КМПА атқарушы директоры, медицина ғылымдарының магистрі, акушер-гинеколог Галина Гребенникова.
Дәрі-дәрмектің көмегімен түсік жасату жүктіліктің 7 аптасына дейін ұсынылады. Пациент дәрігердің тағайындауымен белгілі бір дәрі-дәрмектерді қабылдайды. Таблеткалардың құрамында прогестин және простагландин гормондарының жұмысын тежейтін заттар болады, олардың жетіспеушілігі жүктіліктің тоқтауына әкеледі. Бір препарат эмбрионның өліміне әкеледі, екіншісі жатырды жиырып, ұрықты қуыстан шығарады. Дәрі-дәрмектің көмегімен түсік жасатқаннан кейін жамбас мүшелерін ультрадыбыстық зерттеуден (УДЗ) өткізу керек. Дәрігерлердің пікірінше, дәрі-дәрмектің көмегімен түсік жасату әйел үшін қаупі өте аз. Мини-түсік (вакуумдық түсік) жеңіл операцияларға жатады, ол хирургиялық араласуды қажет етпейді. 12 аптаға дейін жүргізіледі, жатырдан аспирациялық катетер көмегімен эмбрионды вакууммен сорып алады. Процедура шырышты қабықты зақымдамай, жатыр мойнына зақым келтірмейді. Содан кейін әйелге ұрық жұмыртқасын толық алып тастамау үшін ультрадыбыстық зерттеу тағайындалады. Хирургиялық түсік жасату барысында жатыр мойнын арнайы құралдармен ашады, ұрықты кюретпен қырады. Егер эмбрионды толығымен алып тастау мүмкін болмаса, оны бөліктерге бөліп алады. Аспаппен түсік жасау ең қауіптісі, дәрігерлер оны стационар жағдайында наркозбен жасайды.
Түсік жасатудың кез келген түрі – болашақ ана болуға дайындала бастаған организм үшін стресс болады. Жүктілікті үзудің мүлдем қауіпсіз тәсілі жоқ, қауіп-қатер үнемі болады, бірақ егер оны жасау қажет болса, мүмкіндігінше ертерек дәрігерге қаралу керек. Жүктілік мерзімі неғұрлым үлкен болса, асқынулар мен қолайсыз салдардың қаупі соғұрлым жоғары болады.
– Жатырдан қан кету, қайтадан инфекция жұқтыру, жатыр қабырғасының механикалық зақымдануы, эндометриттің даму қаупінің жоғары болуы, бедеулік, іштің төменгі бөлігінің жиі ауыруы, етеккір циклінің бұзылуы – хирургиялық түсік жасатудың ықтимал салдары мен асқынуының толық тізімі емес. Біз қазақстандық әйелдерді ерте жастан бастап репродуктивті денсаулығы туралы ойлануға, балалардың туылуын жоспарлауға байыппен қарауға, контрацепцияға ерекше назар аударуға шақырамыз. Интернеттен кеңес іздемеңіздер, әйелдер консультациясына келіңіздер, мамандар сіздерге міндетті түрде көмектеседі және кәсіби ұсынымдар береді! – дейді №6 қалалық емхананың әйелдер консультациясының меңгерушісі Айдана Сабыркүл.
Алматыдағы жоғары санатты акушер-гинекологтар мен Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық қауымдастығының сарапшылары республиканың барлық өңірлерінде танымдық және профилактикалық іс-шаралар ұйымдастырады. Жақында олар Атырауда ана өлімін азайтуға бағытталған “Тиімді антенатальды күтім” атты тренинг өткізді. Қатысушылар жүктілікке дайындықтың өзекті тақырыптарын, антенатальды кезеңдегі тексерілудің және зертханалық тесттердің өзектілігін, сондай-ақ жүктілік физиологиясы мен ыңғайсыз, патологиялық және патологиялық емес жағдайларды талқылады, клиникалық жағдайларға талдау жасады. Тренинг форматында сабақтар өткізу теорияны практикамен бекітуге және консультация беру дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік берді. Әрбір қатысушыға қазақ және орыс тілдерінде антенаталдық көмек жөніндегі әдістемелік нұсқаулық берілді. Жетекші отандық акушер-гинекологтар жасаған нұсқаулықта ерлі-зайыптыларды толыққанды жүкті болуға, дені сау баланы көтеруге және тууға дайындауға бағытталған диагностикалық, профилактикалық және емдік іс-шаралар кешені келтірілген.
– «Антенатальды күтім – жүктілік кезінде әйелдерге көрсетілетін медициналық көмек физикалық және әлеуметтік-мәдени нормаларды қолдауға арналған тиімді шаралардан, жүктіліктің өтуін бақылаудан және босануға деген оң көзқарасты қалыптастырудан тұрады. Біз «Дені сау ана болу: үйрете отырып қауіптерді азайтамыз!» деген жобаны іске асырып жатырмыз. Бұл Атырау қаласы мен Жылыой ауданында ана мен бала өлімін ары қарай азайту үшін жүктілікке дайындаудағы және антенатальды көмек көрсетудегі медицина қызметкерлерінің кәсіби білім деңгейі мен дағдыларын арттыру мақсатында жүргізіледі,» – деп атап өтті Галина Гребенникова.
Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық қауымдастығының сарапшылары өз қызметінде ешқашан жастарды естерінен шығармайды. Сонымен қоса, олар өскелең ұрпақты сексуалдық ағарту қажеттілігін белсенді түрде қолдайды. Әртүрлі елдердегі ғалымдар жастардың жыныстық қатынас туралы хабардар болу деңгейі неғұрлым жоғары болса, сексуалды дебют жасының соғұрлым жоғары болатынын дәлелдеді.
2022 жылы «Дені сау ұлт» әлеуметтік жобасының аясында ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы қазақстандық 7400 жасөспірім арасында «Оқушылардың денсаулыққа байланысты мінез-құлқы» деген зерттеу жүргізді. Сауалнама жүргізу нәтижелері бойынша тоғызыншы сынып оқушыларының 6%-ға жуығы жыныстық қатынасқа түскені, бұл кезде респонденттердің 41%-ы алғашқы жыныстық қатынасқа 15 жасында түскені анықталды. 15-17 жастағы жасөспірім қыздардың жүкті болу көрсеткіші, мың жасөспірім қызға шаққанда, 6 жағдайды құрады, бұл өткен жылғы деректерден 13%-ға жоғары. Ауылдық жерлерде тұратын жас қыздар, қалалық жерлердегі әрбір бесінші жүктілігі түсік жасатумен аяқталатын жас қыздарға қарағанда, жиірек туады. Жас қыздардың 54%-ы жүктілікті кюретаж қолдану арқылы хирургиялық жолмен тоқтатуы дәрігерлерді алаңдатып отыр.
©El.kz/Татьяна АЛАДЬИНА
– «Қазақстандағы жастар – 2022» деген ұлттық баяндаманың деректеріне сәйкес, соңғы бес жылда жастар арасында жыныстық жолмен берілетін инфекцияларға (ЖЖБИ) байланысты өте қолайсыз жағдай белең алып отыр. 15-19 жастағы сексуалды белсенді жастардың 15 пайызға жуығы соңғы жылдары өздерінде болмағанда бір ЖЖБИ симптомын байқаған. Әрбір бесінші жасөспірім өзіне инфекция жұқтыру қаупін төндіреді, өйткені оның бірнеше жыныстық серіктесі болады және барьерлі контрацепцияны қолданбайды. Жыныстық жолмен берілетін аурулардың белгілері бар жастардың 62%-ынан астамы медициналық көмекке жүгінбейді, өзін-өзі емдеумен айналысады, бұл аурудың созылмалы түріне өтуіне және бедеулікке әкеледі!» – деп атап көрсетті оңтүстік астанада өткен «Жасөспірімдер мен жастардың репродуктивті денсаулығы» атты үшінші Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда «Акушерлік, гинекология және перинатология ғылыми орталығы» АҚ Басқарма төрағасы Гүлфайруз Оразбаева.
Өскелең ұрпақтың репродуктивті денсаулығы – еліміздің өркендеуінің кепілі, сондықтан да қазақстандық дәрігерлер балаларды, жасөспірімдер мен жастарды жыныстық тәрбие, контрацепция және сексуалдық ағарту мәселелері бойынша үлкен жұмыстарды жүзеге асырып жатыр. Мемлекеттің қолдауының және еліміздің Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың жеке қолдауының арқасында республика бойынша бірегей Жастар денсаулық орталықтары ашылып жатыр, онда гинекологтар, урологтар мен психологтар жас пациенттерді жылы қабылдайды. Тәжірибелі мамандар жасөспірімдер мен жастарға контрацептивтерді беруді, жүктілікті бақылауды және түсік жасатуды қоспағанда, кешенді психологиялық-әлеуметтік қызметтер көрсетеді. Медициналық және психологиялық консультация беруден бөлек, жастарға көптеген қызықты және пайдалы іс-шараларға қатысу ұсынылады.
Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық қауымдастығының болашаққа арналған жоспарлары көп. Аталған ұйым пікірлес адамдармен диалог құруға және ынтымақтастық етуге әрқашан дайын; оның мүшелері өз жобаларында дәрігерлерді, мұғалімдерді, фармацевттерді, психологтарды, әлеуметтік қызметкерлерді, достық ҮЕҰ мүшелерін және БАҚ өкілдерін көруге қуанышты. Іс-шараларға кіру тегін, бірақ алдын ала тіркелу туралы ұмытпау керек.