Жиырма төрт жыл бұрын Мария Годлевская АИТВ-ны емдемеуіне байланысты иммундық жүйесі бұзылғаннан кейін Ресейдегі ауруханалардың бірінде комаға түсті, бұл диагноз оған бұдан бес жыл бұрын қойылған болатын. Бүгінде Мария белсенді және салауатты өмір салтын ұстанады және өзінің ұлына вирустың жұғуына жол бермеді.
Марияға диагноз қойылған кезде АИТВ-ны емдеу әлі ерте даму сатысында болды және кеңінен қолжетімді болмады. Дүние жүзіндегі миллиондаған адамдар үшін АИТВ өлім жазасы болды – және әлі де көптеген адамдар үшін өмірге қауіп төндіреді. 1980 жылдары індет басталғаннан бері АИТВ / ЖИТС 40 миллионнан астам адамның өмірін қиды және бұл дерек төмендетіліп айтылған болуы да мүмкін. Мария өзінің жолы болғанын айтады. Ол өзінің тірі қалғанын екі фактормен түсіндіреді: жоғары сапалы медициналық көмекке қол жеткізу және дәрігерлердің, отбасы мен достарының қолдау көрсетуі.
Еуропа мен Орталық Азияның 53 елін қамтитын ДДҰ-ның Еуропа аймағы АИТВ-мен күресте айтарлықтай прогреске қол жеткізді. Медициналық тұрғыдан бізде барлық қажетті құралдар бар. Адам АИТВ-ға тестілеуден өте сала, біздің аймақтың денсаулық сақтау жүйелері диагноз қоя алады (кейбіреулері басқаларға қарағанда тезірек) және әрдайым қолжетімді және тегін емдеуді қамтамасыз ете алады.
Неліктен біздің аймақта АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың тек 72% – ы өз мәртебесінен хабардар болады? Олардың 50% – ы өз диагнозы туралы кеш біліп жатады. Біз адамдарға уақтылы жеткізе алмаймыз және бұл үрдіс соңғы он жылда жалғасып келеді. Клиникалық стандарттары жоғары дамыған аймақта нақты не болып жатыр?
Қасіретті шындық – ЖИТС-ты жоюдағы ең үлкен және тұрақты кедергі медициналық жағынан болмауында. Бұл – АИТВ-мен байланысты тұрақты стигма, АИТВ-ны жұқтырғаны үшін кемсітушілік және қылмыстық қудалау және алдын алу шараларын бұзатын және адамдарға диагноз қоюға және емдеуге жүгінуге кедергі келтіретін мінез-құлық.
Еуропа аймағында емдеу мен күтіп-қараудағы айтарлықтай жетістіктер АИТВ-мен ауыратын адамдардың өмір сүру ұзақтығын қант диабеті немесе гипертония сияқты созылмалы ауру деп санауға болатындай деңгейге дейін арттырды. Алайда біздің алдымызда маңызды міндет тұр – кең таралған стигматизацияны жеңу. Ол жаһандық мақсатқа жетуге кедергі келтіруді жалғастыруда: 2030 жылға қарай ЖИТС-ты қоғамдық денсаулыққа төнетін қауіп ретінде жою тек біздің аймақта ғана емес, бүкіл әлемде жолға қойылады.
Стигма мен кемсітушілік АИТВ-мен өмір сүретін адамдар үшін бұрыннан кедергі болды. Мысалы, олардың әрбір бесіншісі (21%) өткен жылы медициналық көрсетілетін қызметтерден бас тартылғанын хабарлады. Сонымен қатар, стигматикалық көңіл-күй АИТВ-мен ауыратын адамдарға қатысты физикалық және экономикалық зорлық-зомбылыққа ықпал етеді, бұл олардың білім алу және кәсіби мүмкіндіктеріне кері әсер етеді.
Кемсітушілік түрлі формада көрінуі мүмкін, өмірін құртады және медицина қызметкерлеріне және денсаулық сақтау жүйесіне деген көптен күткен сеніміне нұқсан келтіреді, оны қалпына келтіру бірнеше жылға созылуы мүмкін.
АИТВ індетінің эпиорталығында болатын халықтың осал топтары, көбінесе, қоғамдық төзімсіздік көріністеріне тап болады.
Мен көптеген оқиғаларды естідім.
Мысалы, бір елде АИТВ-мен туылған 19 жасар қыз өз қатарластарының арасында келемеждеуге тап болды, онда оны оның келісімінсіз АИТВ-оң деп жиі “әшкереледі”.
Жекелеген елдерге, үкіметтерге немесе медицина қызметкерлеріне ескерту жасау және оларды кінәлау пайдасыз, өйткені кемсітушілік көріністері әр қоғамда, соның ішінде ашық және либералды деп саналатындарда да кездеседі.
Біз АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға қолдау көрсетуіміз тиіс және олардың өмірін қиындататын қалыптасқан стереотиптер мен әлеуметтік құрылымдарға белсене қарсы тұруымыз керек. Егер біз олар үшін күресетін болсақ, өзгерістердің болуы мүмкін.
2030 жылға қарай ЖИТС-ты қоғамдық денсаулыққа төнетін қауіп ретінде жою үшін бізге:
• Адамдардың мүдделерін бірінші орынға қою керек. Біз денсаулық сақтау және қоғамдық қолдау жүйелерін халықтың ең осал топтары үшін қолжетімді және қолайлы етуіміз қажет.
• АИТВ туралы хабардар болуды арттыру және ол туралы мифтерді жоққа шығару керек. Жастарға эмпатия, өмір және махаббат үшін қажет болатын, жас ерекшеліктеріне сәйкес жан-жақты сексуалдық білімді қоса алғанда, білім біздің стигмаға қарсы ең күшті қаруымыз болып қала береді.
• АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың құқықтарын қорғайтын және кемсітушілік заңдар мен тәжірибелерді толығымен жоятын саясатты қолдау қажет.
• Адамдар өз тәжірибесімен қорықпай бөлісе алатын қауіпсіз кеңістік құру керек.
• Тұрақты тестілеуден өтуге және ерте емделуге ықпал ету қажет. Басқа жыныстық инфекцияларға тестілеумен бірге АИТВ-ға тестілеуді қалыпқа келтіру стигманың төмендеуіне ықпал етеді.
• Стигма дегенде батылдық, тұрақтылық және триумф жағдайларын бөліп алу керек. Қиындықтарды жеңе алған адамдардың ерік-жігерін атап өтейік және оларға өзгерісті қолдаушы ретінде өз әлеуетін ашуға мүмкіндік берейік.
Жақында мен қазір Германияда тұратын Мариямен АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың құқықтарын қорғаушы ретінде оның рөлі туралы сөйлесу құрметіне ие болдым. Ол жиырма жылдан астам уақыт бұрын қойылған АИТВ диагнозын Ресейдегі вирус жұқтырған әйелдерді қолдау желісін алғаш рет ұйымдастыру арқылы өзінің кәсібіне айналдырды. Оның күш-жігері, батылдығы мені шабыттандыра түседі және басқалармен бірге оның өмір тарихы болашаққа деген көзқарасымызды, тіпті үлкен кедергілерге қарамастан, болашақтың жақсы болуына үмітімізді арттыруы тиіс.
«Менің Санкт-Петербургтегі ЖИТС-ке қарсы күрес орталығына алғаш рет баруым ілтипатпен, қамқорлықпен және жанашырлықпен есте қалды. Емдеудің алғашқы күндерінен бастап менің дәрігерім және менің отбасым маған құрметпен қарады, – деп ол ойын бөлісті, – Мен осындай жағдайға тап болған әрбір жас адамның да солай болғанын армандаймын. Қорқыныш, үрей мен абыржуды сезінетін кез келген адам жақсы кеңес беретін құрдастарынан қолдау көретіндігіне тілектеспін. Білім нұрына және өзіне деген сенімділікке ұмтылу арқылы қорқыныш, жалғыздық және сенімсіздіктің қараңғы жолдарын біз бірге жеңе аламыз. АИТВ диагнозы адамды қателік ретінде анықтамайды және бұл түсінік АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың барлығында болуы керек».
ЖИТС-ты тоқтату уәдесін орындау – медициналық міндет қана емес, сонымен бірге адам құқықтарын қорғау мәселесі.
Біз АИТВ стигмасын жоятын, жанашырлық танытатын, диагностика мен емдеуге толық қол жеткізуді қамтамасыз ететін, сондай-ақ салауатты және инклюзивті әлемге жол ашатын ұрпақ бола аламыз. Сонда ғана біз ЖИТС- ты біржола жеңе аламыз.