«FAST Суперқаһармандары» білім беру бағдарламасы – әлемнің 20-дан астам елінде өткізілетін халықаралық науқан. Бұл 5 – 9 жас аралығындағы балаларға әзірленген интерактивті білім беру бағдарламасы болып табылады, ол балаларды инсульттің алғашқы белгілерін тануға және жедел жәрдемді уақытылы шақыруға үйретеді. Бағдарлама «Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер» жобасы аясында жүзеге асырылады.
Бұл туралы Қазақстандағы «FAST суперқаһармандары» жобасының үйлестірушісі болып табылатын жастар мен балалардың денсаулығын нығайту бөлімінің бас маманы Хамит Жансая егжей-тегжейлі айтып берді.
– Бағдарлама туралы айтып беріңізші. Оның мақсаты қандай және ол кімге арналған?
Бұл – инсульт белгілерін біліп, өздерінің ата-әжелерінің, туыстарының өмірін сақтап қалуға көмектесе алуы үшін балаларды инсульт белгілерін тануға үйретуді мақсат етіп қойған білім беру бағдарламасы. Бұл бағдарлама қазір әлемнің жиырма елінде жүзеге асырылып жатыр. Қазақстан бұл бағдарламаны 2023 жылы белсенді іске асыра бастаған елдердің бірі болып саналады. Оны Македония институты әзірледі және Дүниежүзілік инсульт ұйымы мақұлдады. Яғни, бұл – инсульт белгілері туралы ойын түрінде айтатын ғылыми дәлелденген білім беру бағдарламасы. Балалар мұны керемет есте сақтайды.
— Бұл бағдарлама қаншалықты өзекті?
Республикалық электрондық денсаулық сақтау орталығының деректері бойынша, Қазақстанда жыл сайын 40 мыңға жуық адам ОНМК (ми қан айналымының жіті бұзылуы) диагнозымен ем алады. 2022 жылы 12 айда ОНМК бар 43 417 пациент емделді, ал 2021 жылы ұқсас кезеңде 42 687 адам емделді. ОНМК пайда болуы барлық жас топтарында байқалады, бірақ 56 және одан жоғары жастағы адамдар басым боп келеді – 85,5%. ОНМК-мен ауырғандар арасында ер адамдардың үлесі -57 %, әйелдердің үлесі -43%.
Балалардың хабардар болуы өте маңызды, өйткені олар көп уақытын ата-әжелерімен өткізеді, көбінің ата-аналары қасында болмайды, олар жұмыста болады. Егер атасында немесе әжесінде инсульт белгілері байқалса, онда даярланған бала дүрбелеңге түспей, 103 нөміріне “жедел жәрдем” шақыра алады.
Егер көмек уақытында көрсетілсе, онда егде жастағы адам қалыпты жағдайға оралуы мүмкін. Алғашқы төрт жарым сағат – инсультпен ауыратын науқасқа көмек көрсетудің “алтын уақыты” екенін түсіну керек.
— Инсультті өзіңізден немесе жақындарыңыздан қалай тануға болады?
FAST деген халықаралық акроним бар. Face – бір жағына түсіп немесе қисайып кететін бет (тілі байланып қалу). Адам күле алмайды. Arms – бір қолда әлсіздік бар ма (бұлшық ет әлсіздігінің пайда болуы). Қол қамшы сияқты еріксізден құлайды. Speach – сөйлеудің бұзылуы, дауыс тембрінің өзгеруі. Адам сөздерді анық айта алмайды. Time – егер осы белгілер болса, жедел жәрдем шақыратын кез келді.
Инсульт жасарғанын түсіну керек. Сондықтан инсультті тани алатын бала ата-анасының өмірін сақтап қалуы мүмкін. Сондай-ақ біздің білім беру бағдарламамызда ата-әжелермен көп нәрсе жасай алатын элементтер бар екенін де атап өткім келеді. Бұл кезде балалар туыстарына инсульт белгілерін де үйретеді. Яғни, олар үйге келеді, мектепте жасаған белгілі бір қолөнерін әкеледі, әртүрлі сауалнамаларды бірге толтырады, ойын ойнайды.
— Бағдарламамен қандай мамандар мен ұйым жұмыс істеді?
Грек институты осы бағдарламаны жасады. Angels бастамасы деген бар – бұл дәрігерлерді инсульт белгілері бар адамдарға сапалы және жылдам қызмет көрсетуді үйретуге бағытталған халықаралық бастама. Бұл жерде осы білім беру бағдарламасын педагогтар мен психологтардың әзірлегенін атап өту маңызды. Сондықтан білім беру бағдарламасының мазмұнын балалар оңай қабылдайды. Халықаралық инсульт қауымдастығы бұл бағдарламаны растады. Яғни, бұл ғылыми дәлелденген болып саналады.
— Бағдарлама Қазақстанда қашан пайда болды? Алғашқы қорытындысын шығаруға бола ма?
Қазақстанда жоба 2021-2022 жылдары іске қосылды. Бастапқыда пилоттық жобаға 5 мектеп қатысты, сол кезде жобаны ҚР Инсульт қызметінің командасы жүргізді. 2023 жылы ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының (ҚДСҰО) командасы жобаны дамытуды жалғастырды. Бағдарлама Қазақстанның барлық өңірлерінде пилоттық режимде іске қосылды да, оған еліміздің 20 өңірінен 20 мектеп қосылды. Жоба кіші сыныптарға бағдарланған. 2023 жылы наурызда ҚДСҰО жобаға қатысушыларға, оның ішінде директорларға, орынбасарлар мен мұғалімдерге арналған оқыту вебинарын өткізді. Осының арқасында 300-ге жуық сынып пен 8000-нан астам оқушы бағдарламаны меңгерді.
Пилоттық жобаның нәтижесінде жақсы нәтижелерге қол жеткізілді:
• Жобаға қатысқан оқушылар, мұғалімдер, сондай-ақ ата-аналар жобаға үлкен қызығушылық танытты, бұл білім беру бағдарламасының тартымдылығы мен тиімділігін көрсетеді;
• Балаларының денсаулығы мен қауіпсіздігі үшін маңызды екенін түсініп, ата-аналардың көпшілігі жобаға оң көзқараспен қарады;
• Мұғалімдердің көпшілігі өскелең ұрпақты ақпараттандыру арқылы «FAST суперқаһармандары» жобасының елімізде инсульт жағдайының төмендеуіне әсер етуі мүмкін деп санайтындығы негізгі тұжырымдардың бірі болып табылады.
ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы мектептерді жоба сайтына тіркелуге және балаларды оқыту үшін бағдарламаға белсенді қатысуға шақырады. Бұл бағдарламаға балалардың реакциясы керемет, өйткені ол интерактивті ойындарға негізделген. Осы бағдарлама әлемнің 20 елінің мектептері арасында үздік нәтижелерге жетеді.
Бүгінгі таңда жобаға өңірлерден 36 жаңа мектеп қосылды. Мұғалімдер сабақтарды белсенді түрде өткізіп жатыр және біз олардан оң кері байланыс аламыз. Балалар денсаулық тақырыбына үлкен қызығушылық пен қызығушылық танытады, оның маңыздылығын түсінеді.
Балаларды оқыту барлық отбасы мүшелерінің сауаттылығын арттырудың катализаторы болып табылады. Зерттеулер мұндай тәсіл қоғамның инсульт мәселесіне дайындығын арттырудың тиімді әдісі екенін растайды. Қазақстан аумағында осы маңызды жобаны енгізу – халық денсаулығын сақтау және нығайту бойынша ұлттық саясатты іске асырудағы маңызды қадам.