Темекі эпидемиясы халықтың денсаулығына төнетін ең үлкен қауіптердің бірі болып табылады. Жыл сайын одан 8 миллионнан астам адам қайтыс болады. Олардың 7 миллионнан астамы темекі тұтынушылар мен бұрынғы тұтынушылар, ал 1,2 миллионнан астамы темекі түтінінің әсеріне ұшыраған темекі шекпейтіндер.
Бұл күн денсаулыққа үлкен зиян келтіретін және өлімге әкелетін ауруларға әкелетін темекі шегу мәселесіне барлық елдердегі барлық адамдардың назарын аударуға арналған.
Темекі шегу терінің, тырнақтың, шаштың жағдайын нашарлатады, тістерді бұзады, ауыздан, киімнен жағымсыз иістың шығуына әкеледі. Темекі шегу өкпенің қатерлі ісігі, инфаркт сияқты жиі өмірмен үйлеспейтін аурулардың дамуымен тікелей байланысты.
Жыл сайын бұл күні темекі шегудің зиянды әсері туралы халықтың хабардарлығын арттыруға және темекі шегуден бас тартуды насихаттауға бағытталған ашық есік күндері, акциялар, конференциялар, дәрістер, көрмелер, челлендждер өткізіледі.
ДДҰ ұраны – “Темекі емес, азық-түлік өсіру”
Темекі өсіру біздің денсаулығымызға, ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің денсаулығына және планетаның денсаулығына зиян тигізеді. Темекі өнеркәсібі темекіні басқа дақылдармен алмастыруға тырысады, бұл әлемдік азық-түлік дағдарысының нашарлауына ықпал етеді.
Қазіргі науқан үкіметтерді темекі шаруашылығын субсидиялаудан бас тартуға және үнемделген қаражатты ауылшаруашылық кәсіпорындарына азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға және адамдардың тамақтануын жақсартуға мүмкіндік беретін тұрақты дақылдарға көшуге көмектесу қажеттілігіне сендіруге шақырады.
Науқан мақсаты:
Үкіметтерді темекі дақылдарын өсіруге арналған субсидияларды алып тастауға және үнемделген қаражатты ауыл шаруашылығы өндірушілеріне жаңа дақылдарды игеруге, азық-түлік қауіпсіздігін арттыруға және тамақтануды жақсартуға жәрдемдесу үшін егіс алқаптарын қайта бейіндеу бағдарламаларын іске асыруға бағыттауға ынталандыру.
Темекі өсіруден тұрақты өнімді дақылдарды өсіруге көшудің артықшылықтары туралы темекі өсірумен айналысатын халықтың хабардарлығын арттыру.
Шөлейттенумен және экологиялық жағдайдың нашарлауымен күресу мақсатында темекі шаруашылығының ауқымын қысқарту жөніндегі күш-жігерді қолдау.
Темекі өнеркәсібінің экономикалық қызметтің тұрақты баламалы түрлерін дамыту жөніндегі жұмысқа кедергі жасау әрекеттерін әшкерелеу.
Науқан табысының негізгі көрсеткіші темекі өсіруге субсидия бөлуді тоқтату туралы шешім қабылдайтын елдердің саны болады.
Негізгі тезистер
• Темекі 124-тен астам елде өсіріледі, олар азық-түлік қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін миллиондаған адамдарды тамақтандыратын дақылдарды өсіру үшін пайдаланылуы мүмкін жерлерді алып жатыр.
• Темекі фермерлер немесе үкіметтер үшін жоғары кірісті дақыл емес, ал темекі өнеркәсібі оның экономикалық маңыздылығын асыра көрсетеді.
• Темекі өсіруден тағамдық азық-түлік дақылдарын өсіруге көшу миллиондаған отбаны тамақтандыруға және бүкіл әлемдегі фермерлер қауымдастығының өмір сүру жағдайларын жақсартуға мүмкіндік береді.
• Үкіметтер темекі шаруашылығын субсидиялауды тоқтату және балама дақылдарды өсіруді қолдау үшін ресурстарды қайта бөлу арқылы фермерлердің темекі шаруашылығынан балама дақылдарды өсіруге көшуіне қолдау көрсетуі керек.
Темекіні тастаудың жүзден астам себебі
Темекі жыл сайын 8 миллионнан астам адамның өмірін қияды. Осы жылы темекі шегушілердің темекі шекпейтіндермен салыстырғанда COVID-19-бен ауыру қаупі жоғары екендігі туралы мәліметтер жарияланғаннан кейін, миллиондаған адамдар темекіні тастағысы келді.
Темекі шегуден бас тарту, әсіресе пандемиядан туындаған қосымша әлеуметтік және экономикалық күйзеліске байланысты қиын міндет болуы мүмкін, бірақ мұны істеудің себептері көп.
Темекіні тастаудың артықшылықтары бірден сезіледі. Темекі шегуді тоқтатқаннан кейін 20 минуттан кейін жүрек соғу жиілігі төмендейді. 12 сағат ішінде қандағы көміртегі моноксидінің деңгейі қалыпты деңгейге дейін төмендейді. 2-12 апта ішінде қан айналымы жақсарады және өкпе қызметі қалыпқа келеді.
1-9 ай ішінде жөтел мен ентігу азаяды. 5-15 жыл ішінде инсульт қаупі темекі шекпейтін адамның қауіп деңгейіне дейін төмендейді. 10 жыл ішінде темекі шегетін адамдардың қаупімен салыстырғанда өкпенің қатерлі ісігінен өлім қаупі шамамен екі есе азаяды. 15 жыл ішінде жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі темекі шекпейтін адамда болатын қауіп деңгейіне дейін төмендейді. Егер бұл жеткіліксіз болса, тағы бірнеше себептер бар!
1. Темекі шегетін адамдарда COVID-19-бен ауру қаупі мен өлім қаупі жоғары.
Темекі сіздің сыртқы келбетіңізге теріс әсер етеді
2. Теріңіз, киіміңіз, саусақтарыңыз және тынысыңыз, бүкіл үйіңізге жағымсыз иіспен сіңіп кетеді.
3. Темекі тістердің сарғаюына және тіс өңезінің пайда болуына әкеледі.
4. Темекі шегу және түтінсіз темекі өнімдерін пайдалану ауыздан жағымсыз иіс шығарады.
5. Темекі әжімдердің пайда болуына ықпал етеді, сондықтан сіз өз жасыңыздан үлкен болып көрінесіз. Темекі шегу терінің ерте қартаюына әкеледі, терінің серпімділігін беретін ақуыздардың ыдырауына ықпал етеді, қан айналымын бұзады және А дәрумені деңгейін төмендетеді.
6. Мұндай әжімдер ерін мен көздің айналасында байқалады. Темекі сонымен қатар теріні қатайтады және құрғатады.
7. Темекі шегу псориаздың даму қаупін арттырады, терінің инфекция тудырмайтын қабынуынан бүкіл денеде қышитын қызыл дақтар пайда болады.
Темекі шегу сіздің денсаулығыңызға ғана емес, достарыңыз бен отбасы мүшелеріңізге де зиян тигізуі мүмкін
8. Жыл сайын 1 миллионнан астам адам темекі шеккеннен қайтыс болады.
9. Темекі шекпейтін, бірақ темекі түтінінің әсеріне шалдығатын адамдарда өкпенің қатерлі ісігінің даму қаупі жоғары болады.
10. Темекі кездейсоқ өрттің және онымен байланысты өлімнің жалпы себептерінің бірі болып қала береді.
11. Электрондық темекі айналасындағыларды никотинге және басқа да зиянды химиялық заттардың әсеріне ұшыратады.
12. Пассивті темекі шегу кезінде темекі түтінінің әсер етуі аурудың белсенді түріне ауысу арқылы туберкулездің даму қаупін арттыруы мүмкін.
13. 2 типті қант диабетімен ауыратын темекі түтінінің әсеріне көбірек ұшырайды.
Темекі шегу немесе балалар арасында электронды темекіні пайдалану олардың денсаулығы мен қауіпсіздігіне қауіп төндіреді
14. Темекі шегетін балаларда өкпе қызметі жиі төмендейді, оның салдарынан ересек жастағы созылмалы респираторлық ауруларға ұласады.
15. Балалардың денсаулығына елеулі қауіп электронды темекі сұйықтығының әсерінен болады. Құрылғылардан сұйықтық ағып, балалар сұйықтықты жұтып қою қаупі бар.
16. Электрондық темекінің өртенуі мен жарылуынан болатын күйіктерді қоса алғанда, жарақат алу жағдайлары белгілі болды.
17. Пассивті темекі шегу кезінде темекі түтінінің зиянды әсеріне ұшыраған мектеп жасындағы балаларда тыныс алу жолдарының қабынуына байланысты демікпенің даму қаупі жоғары.
18. Үйде темекі шегу кезінде темекі түтініне ұшыраған 2 жасқа дейінгі балаларда ортаңғы құлақтың қабынуы дамуы, соның салдарынан есту қабілетінің жоғалуы және саңырау болуы мүмкін.
19. Темекі шегуден бас тарту балалардағы тыныс алу аурулары (мысалы, демікпе) және отит сияқты темекі шегуге байланысты көптеген аурулардың қаупін азайтады.
Темекіні пайдаланудың әлеуметтік теріс салдары бар
20. Сіз балаларыңызға, достарыңызға және жақындарыңызға жақсы үлгі болғыңыз келеді.
21. Темекіні пайдалану әлеуметтік өзара әрекеттесу мен қарым қатынасқа кері әсер етуі мүмкін.
22. Темекі шегуден бас тарту шектеулердің жоқтығын білдіреді, сіз темекі шегу үшін шетке шығу немесе сыртқа шығу қажетінсіз қоғамда еркін бола аласыз.
23. Темекі шегу үшін жұмысты үзудің қажеті жоқ болған соң, темекіден бас тарту сіздің жұмысыңыздың өнімділігін арттыруы мүмкін.
Темекі шегу қаржылық шығынға ұшыратады, ол ақшаны одан да маңызды нәрселерге жұмсай алар едіңіз
24. Бір зерттеу темекі шегушілердің шығындары орта есеппен 1,4 миллион АҚШ долларын құрайтынын анықтады, оған темекі сатып алу шығындары, медициналық көмек пен дәрі-дәрмек шығындары және темекі шегу мен темекі түтінінің әсерінен болатын жалақының төмендігі кіреді.
25. Темекіні пайдалану жұмысшылардың денсаулығы мен өнімділігіне әсер етеді, олардың жұмысынан айырылу ықтималдығын арттырады.
26. Темекіні пайдалану кедейлікке ықпал етеді, өйткені үй шаруашылықтары азық-түлік пен баспана сияқты негізгі қажеттіліктерді қанағаттандырудың орнына темекі өнімдеріне қаржы жұмсауға мәжбүр.
27. Темекіні пайдалану әлемдік экономикаға темекіден туындаған ауруларды емдеуге арналған медициналық шығынға және темекіні қолданумен байланысты аурулар мен өлім салдарынан еңбек ресурстарының жоғалуына шамамен 1,4 триллион АҚШ доллары көлемінде қосымша ауыртпалық түсіреді.
Темекі шегу балалы болу қабілетіне теріс әсер етеді
28. Темекі шегетін адамдар бедеулікке жиі ұшырайды. Темекі шегуден бас тарту жүктіліктің басталуымен, мерзімінен бұрын босанумен, салмағы төмен балалардың дүниеге келуімен және түсік тастаумен байланысты қауіп факторларының бірін жоюды білдіреді.
29. Темекі шегу эректильді дисфункцияны тудыруы мүмкін. Темекі шегу жыныстық мүшеге қан ағымын шектейді, бұл эрекцияны тежейді. Эректильді дисфункция темекі шегетін адамдарда жиі кездеседі және егер ер адам жас кезінде темекіні тастамаса, бұл мәселе ұзаққа созылады немесе тұрақты болады.
30. Темекі шегу еркектерге арналған сперматозоидтардың санына, қозғалғыштығына және пішініне теріс әсер етеді.
Темекі өнімдерінің барлық түрлері өлімге әкеледі
31. Жыл сайын темекі тұтынудан 8 миллионнан астам адам қайтыс болады.
32. Темекі тұтынушылардың жартысын өлтіреді. Темекі өнімдерінің кез келген түрін тұтыну сіздің денсаулығыңызды нашарлатады және қауіпті ауруларды тудырады.
33. Кальян шегу темекіні тұтынудың басқа тәсілдері сияқты зиянды.
34. Шайнайтын темекі ауыз қуысының қатерлі ісігін, тістердің түсуін, тіс эмалінің қараюын, қызыл иекте ақ дақтардың пайда болуын және периодонтитті тудыруы мүмкін.
35. Түтінсіз темекі өнімдерін пайдаланған кезде олардың құрамындағы никотин темекі шегуге қарағанда тезірек сіңеді, бұл оған тезірек тәуелділікті тудырады.
Темекі сатып алу арқылы сіз фермерлер мен балаларды пайдаланатын және ауру мен өлімнің өсуіне ықпал ететін салаға қаржылық қолдау көрсетесіз
36. Темекі өсірумен айналысатын фермерлер тері арқылы сіңетін никотиннің, сондай-ақ пестицидтер мен темекі шаңының әсерінен әртүрлі аурулардан жиі зардап шегеді.
37. Кейбір елдерде балалар темекі өсірумен айналысады, бұл олардың денсаулығына ғана емес, сонымен қатар мектепке бару мүмкіндігіне де әсер етеді.
38. Темекіні пайдалану кедейлік мәселесін күшейтуі мүмкін, өйткені темекі тұтынушыларында қатерлі ісік ауруы және онымен байланысты мезгілсіз өлім, инфаркт, тыныс алу немесе басқа аурулардың қаупі жоғары, олардың қауіп факторы темекіні пайдалану болып табылады, бұл отбасын өте қажет кірістен айырады және қосымша медициналық шығындарды талап етеді.
39. Темекі секторында жұмыс істейтін адамдардың басым көпшілігі жалпы алғанда табысты өте аз табады, ал ірі темекі компаниялары үлкен пайда табады.
Қыздырылатын темекіден жасалған өнімдер денсаулыққа зиянды
40. Қыздырылатын темекі өнімдері (ҚТӨ) тұтынушыларды улы шығарындыларға ұшыратады, олардың көпшілігі қатерлі ісік ауруын тудыруы мүмкін.
41. Қыздырылатын темекіден жасалған бұйымдар негізінен темекі өнімдері болып табылады, сондықтан қарапайым темекі өнімдерінен ҚТӨ-ге ауысу темекі шегуден бас тартуды білдірмейді.
42. Қыздырылатын темекі өнімдері (ҚТӨ) кәдімгі темекіге қарағанда зияны аз деген пікірді растайтын жеткілікті дәлелдер жоқ.
Электрондық темекі денсаулыққа зиянды және қауіпті
43. Электрондық темекіні пайдаланатын балалар мен жасөспірімдерде ересек жаста темекі шегу ықтималдығы кемінде екі есе жоғары.
44. Электрондық темекіні пайдалану жүрек-қан тамырлары және өкпе ауруларының қаупін арттырады.
45. Электрондық темекідегі никотин қатты тәуелділікті тудырады және балалардың дамып келе жатқан миына зиян тигізуі мүмкін.
Темекі шегу кеудемізді толтырып толық тыныс алуымызға жол бермейді
46. Темекіні пайдалану бүкіл әлем бойынша қатерлі ісік өлімінің 25 %-ын құрайды.
47. Темекі шегетін адамдарда темекі шекпейтіндерге қарағанда өмір бойы өкпенің қатерлі ісігіне шалдығу ықтималдығы 22 есе жоғары. Темекі шегу өкпенің қатерлі ісігінің және бүкіл әлемде өкпенің қатерлі ісігінен болатын өлімнің үштен екісінен астамының негізгі себебі болып табылады.
48. Темекі шегетін әрбір бесінші адам өмір бойы созылмалы обструктивті өкпе ауруына (СОӨА) шалдығады, әсіресе темекі шегуді балалық және жасөспірім кезінен бастағандар, өйткені темекі түтіні өкпенің өсуі мен дамуын айтарлықтай баяулатады.
49. Темекі шегу ересектердегі демікпені күшейтуі мүмкін, олардың белсенділігін шектейді, мүгедектікке ықпал етеді және шұғыл емдеуді қажет ететін демікпе ұстамаларының қаупін арттырады.
50. Темекі шегу туберкулездің жасырын түрден белсенді түрге ауысу қаупін екі еседен астам арттырады және аурудың табиғи ағымын нашарлатады. Әлем халқының төрттен бір бөлігі жасырын туберкулезбен ауырады.
Темекі жүректі құртады
51. Күніне бірнеше темекі шегу, анда-санда немесе пассивті темекі шегу жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттырады.
52. Темекі шегетін адамдарда инсульт қаупі екі есе және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі төрт есе жоғары болады.
53. Темекі түтіні жүрек артерияларын зақымдайды, түйіндер мен қанның ұюын тудырады, осылайша қан ағымын шектейді және ақырында инфаркт пен инсультке әкеледі.
54. Никотин мен темекі өнімдерін қолдану жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттырады.
Темекі қатерлі ісіктің 20-дан астам түрін тудырады
55. Темекі шегу және түтінсіз темекі өнімдерін қолдану ауыз қуысының, еріннің, тамақтың (жұтқыншақ пен көмейдің) және өңештің қатерлі ісігін тудырады.
56. Қатерлі ісікке шалдыққан көмейді хирургиялық жолмен алып тастау науқастың тыныс алуына мүмкіндік беретін мойын мен трахеяда тесік жасау үшін трахеостомияны қажет етуі мүмкін.
57. Темекі шегетін адамдарда жедел миелоидты лейкемия, мұрын жанындағы қойнаулардың қатерлі ісігі, колоректальды қатерлі ісік, бүйрек, бауыр, ұйқы безі, асқазан, аналық без және төменгі зәр шығару жолдарының (соның ішінде қуық, несепағар және бүйрек астауы) қатерлі ісігінің даму қаупі едәуір жоғары болады.
58. Кейбір зерттеулер темекі шегу мен сүт безі қатерлі ісігінің даму қаупінің, әсіресе көп темекі шегетіндер мен алғашқы жүктілік басталғанға дейін темекі шегуді бастаған әйелдердің арасындағы байланысты көрсетті.
59. Темекі шегу адам папилломавирусын жұқтырған әйелдерде жатыр мойны обырының қаупін арттыратыны белгілі.
Темекі шегетін адамдар көру және есту қабілеттерін жиі жоғалтады
60. Темекі шегу көптеген көз ауруларын тудырады, егер емделмеген болса, көру қабілетінің тұрақты жоғалуына әкелуі мүмкін.
61. Темекі шекпейтіндерге қарағанда темекі шегетін адамдарда жасқа байланысты макулодистрофия пайда болады, бұл көру қабілетінің мүлдем жоғалуына әкеледі.
62. Темекі шегетін адамдарда катаракта даму қаупі жоғары, бұл көздің жанарының бұлыңғырлануы, нәтижесінде жарық сәулелері үшін көздің өткізу қабілеті бұзылады. Катаракта көру қабілетінің нашарлауына әкеледі, бұл жағдайда хирургия көру қабілетін қалпына келтірудің жалғыз жолы болып табылады.
63. Кейбір дәлелдер темекі шегудің глаукоманы тудыратынын көрсетеді, бұл жағдай көзішілік қысымның жоғарылауы және көру қабілетінің нашарлауы мүмкін.
64. Ересек темекі шегушілер есту қабілетінің төмендеуінен жиі зардап шегеді.
Темекі дененің барлық мүшелеріне зиян тигізеді
65. Өмір бойы темекі шегетіндер орта есеппен кем дегенде 10 жыл өмірін жоғалтады.
66. Темекінің әр шеккен сайын ағзаға токсиндер мен канцерогендер енеді. Кем дегенде 70 химиялық зат қатерлі ісік ауруын тудырады.
67. Темекі шегушілерде қант диабетінің даму қаупі жоғары.
68. Темекі шегу деменцияның, ақыл-ой қабілетінің төмендеуімен және ми қызметінің бұзылуымен көрінетін аурулар тобының даму қаупінің факторы болып табылады.
69. Альцгеймер ауруы деменцияның ең көп таралған түрі болып табылады және бүкіл әлемде Альцгеймер ауруының шамамен 14%-ы темекі шегуге байланысты болуы мүмкін.
70. Темекі шегетін әйелдерде етеккірдің ауыруы және етеккірдің тоқтап қалу белгілері жиі кездеседі.
71. Темекі шегетін әйелдерде етеккірдің тоқтауы 1-4 жыл бұрын болады, өйткені темекі шегу аналық безде аналық жасушаның түзілу процесіне теріс әсер етеді, бұл репродуктивті функцияның жоғалуына және кейіннен эстроген деңгейінің төмендеуіне әкеледі.
72. Темекі түтіні дене тіндерінің оттегімен қамтамасыз етілуін нашарлатады.
73. Темекіні қолдану қан ағымын шектейді, егер емделмеген болса, гангренаға (дене тіндерінің өлуіне) және зардап шеккен аймақтарды ампутациялау қажеттілігіне әкелуі мүмкін.
74. Темекіні қолдану пародонтоздың пайда болу қаупін арттырады, бұл қызыл иекке әсер ететін созылмалы қабыну ауруы (зақымдалған қызыл иек уақыт өте келе түсіп, тістің мойнын ашады) және сүйек тінін бұзады, бұл тістің түсуіне әкеледі.
75. Темекі шегетін адамдарда операциядан кейінгі асқыну қаупі темекі шекпейтіндерге қарағанда айтарлықтай жоғары.
76. Темекі шегетін адамдарда механикалық желдетуден шығару процесі қиынырақ. Бұл көбінесе реанимация және қарқынды терапия бөлімінде (ҚТБ) және жалпы ауруханада ұзақ уақыт болудың себебі болып табылады, бұл оларды басқа инфекциялармен жұқтыру қаупіне ұшыратады.
77. Темекі шегетін адамдарда асқазан жарасы, ішектің қабынбалы аурулары, іштің құрысуы, тұрақты диарея, қалтырау және тік ішектен қан кету, асқазан-ішек жолдарының қатерлі ісігі сияқты асқазан-ішек жолдарының бұзылуының пайда болу ықтималдығы жоғары болады.
78. Темекі шегетін адамдар сүйек тығыздығының төмендеуіне, сүйектердің сынуына және сыну аймағындағы сүйектердің баяу бітуі немесе бітпеуі сияқты ауыр асқынуларға бейім болады.
79. Темекі түтінінің компоненттері иммундық жүйені әлсіретіп, темекі шегетін адамдарға өкпе инфекцияларының қаупін тудырады.
80. Аутоиммунды ауруларға генетикалық бейімділігі бар темекі шегетін адамдарда ревматоидты артрит, Крон ауруы, бактериялық менингит, операциядан кейінгі инфекциялар және қатерлі ісік сияқты аурулардың даму қаупі жоғары.
81. Темекі шегу сонымен қатар иммунитеті төмен адамдарға, мысалы, муковисцидоз, склероз немесе қатерлі ісікке шалдыққандарға, қатар жүретін аурулардың және мезгілсіз өлімнің жоғары қаупіне ұшыратады.
82. Темекінің иммунитетті құртатын әсері АИТВ жұқтырған адамдарды ЖИТС-тің даму қаупінің жоғарылауына ұшыратады. АИТВ-ге шалдыққан шылымқорлар арасында жоғалған өмір жылдарының орташа саны 12,3 жасты құрайды. Бұл көрсеткіш АИТВ-ға шалдыққан адамдарға қарағанда екі еседен астам жоғары.
Темекі мен никотин сіздің балаңызға зиян тигізеді
83. Жүктілік кезінде темекі шегу және темекі түтініне ұшырау ұрықтың өлу қаупін арттырады.
84. Жүктілік кезінде темекі шегетін немесе темекі түтініне ұшыраған әйелдерде түсік тастау қаупі жоғары.
85. Сондай-ақ, ұрықтың гипоксиясына және темекі түтініндегі көміртегі оксиді мен темекі түтіні мен түтінсіз темекі өнімдерінде кездесетін никотиннің әсерінен болатын бала жолдасының ауытқуларына байланысты өлі туылу жағдайлары (құрсақта өлген ұрықтың тууы) жиі кездеседі.
86. Темекі шегетін адамдарда жатырдан тыс жүктілік қаупі жоғары, бұл ұрықтандырылған аналық жасушаның жатыр қуысынан тыс жабысуынан ананың өлімге душар етуі мүмкін.
87. Темекі шегуден бас тарту және темекі түтінінің әсерінен аулақ болу әсіресе репродуктивті жастағы, жүкті немесе жүктілікті жоспарлайтын әйелдер үшін өте маңызды.
88. Электрондық темекіні пайдалану жүкті әйелдер үшін айтарлықтай қауіп төндіреді, өйткені бұл өсіп келе жатқан ұрыққа зиян тигізуі мүмкін.
89. Темекі шегетін, түтінсіз темекі өнімдерін пайдаланатын немесе жүктілік кезінде темекі түтініне ұшырайтын әйелдерде мерзімінен бұрын босану және салмағы төмен нәрестелердің туылу қаупі жоғары.
Темекі қоршаған ортаны ластайды
90. Темекі қалдықтарын тазалауды темекі компанияларының өздері емес, үкіметтер мен жергілікті билік төлейді. Қоршаған ортаны қорғау үшін темекі шегуден бас тартыңыз.
91. Темекі тұқылдары бүкіл әлемде жиі шығарылатын қалдықтардың қатарына жатады және бүкіл әлемдегі жағажайларда және судың шетінде жиналатын ең көп таралған қоқыс болып табылады.
92. Темекі тұқылынан күшәла, қорғасын, никотин және формальдегид сияқты қауіпті заттар табылды. Бұл заттар тасталған темекі тұқылдарынан су ортасына және топыраққа түседі.
93. Темекі түтіні қаладағы ауаның ластану деңгейін жоғарылатуы мүмкін.
94. Темекінің көпшілігі сіріңке немесе газ оттықтарымен жағылады. Мысалы, егер бір-екі темекіні жағу үшін бір ағаш сіріңке қажет болса, жыл сайын бүкіл әлемде темекі шегетін алты триллион темекі үш триллион сіріңке жасауға тоғыз миллионға жуық ағашты жоюды қажет етеді.
94. Электрондық темекі мен қыздырылатын темекіден жасалған бұйымдарда арнайы жоюды қажет ететін батареялар, сондай-ақ химиялық заттар, қаптама және басқа да биологиялық ыдырамайтын материалдар болуы мүмкін.
96. Қазіргі уақытта пластикалық электронды темекі картридждерінің көпшілігі қайта пайдалануға немесе қайта өңдеуге жатпайды, ал трансұлттық компаниялар тұрақты тұтынушыларды тарту арқылы сатылымды арттыру үшін бір реттік картридждерді сатуға бейім.
97. Темекі өндірісіндегі шығарындылар көлемі 3 миллион рет трансатлантикалық ұшумен тең.
98. Темекі түтінінде парниктік газдардың үш түрі көмірқышқыл газы, метан және азот оксидтері бар және ішкі және сыртқы ортаны ластайды.
99. Дүние жүзінде жыл сайын темекі өсіру және өңдеу үшін шамамен 200 000 гектар жер пайдаланылады.
100. Темекі өсіру мақсатында ауылшаруашылық алқаптарын ұлғайту үшін ормандарды кесу көптеген экологиялық зардаптарға, соның ішінде биоалуантүрліліктің төмендеуі, топырақтың эрозиясы мен тозуы, су объектілерінің ластануы және атмосферадағы көмірқышқыл газының көбеюіне әкеледі.
101. Темекі өсіру әдетте пестицидтерді, тыңайтқыштарды және өсу реттегіштерін қоса алғанда, көптеген химиялық заттарды қолдануды талап етеді. Бұл химиялық заттар темекі өсетін жерлерде еріген және жаңбыр суларының ағуы нәтижесінде ауыз су көздеріне түсуі мүмкін.
102. Өндірілген әрбір 300 темекі үшін (шамамен 1,5 блок) тек темекі жапырақтарын кептіруге бір ағаш қажет.
103. Жыл сайын өндірілетін 6 триллион темекі шамамен 300 миллиард қаптаманы қажет етеді (бір қорапқа 20 темекі есебінен). Әрбір бос қаптаманың салмағы шамамен алты грамм деп есептесек, бұл қағаз, сия, целлофан, фольга және желімнен тұратын шамамен 1 800 000 тонна қалдықты құрайды. Қаптама және тасымалдау ыдысы ретінде пайдаланылатын пленка мен картон қораптардан тұратын қалдықтармен бірге қатты қалдықтардың жылдық жалпы көлемі кемінде 2 000 000 тоннаны құрайды.