Скринингтік зерттеулер халықтың нысаналы топтары арасында ауруларды ерте сатысында анықтау және аурулардың дамуын, аурулардың пайда болуына ықпал ететін қауіп факторларын болдырмау, халықтың денсаулығын қалыптастыру және нығайту мақсатында жүргізіледі.
Скринингтік зерттеулерге жататын адамдардың нысаналы топтары уәкілетті орган айқындайтын осы зерттеулерді жүргізу тәртібімен, көлемімен және кезеңділігімен скринингтік зерттеулерден өтуі тиіс.
Скринингтік зерттеу жүргізілетін аурудың бейіні бойынша артериялық гипертонияны, жүректің ишемиялық ауруын ерте анықтауға арналған скринингтік зерттеуге динамикалық бақылауда жоқ 40 пен 70 жас аралығындағы еркектер мен әйелдер жатады. Скринингтен өту үшін тұрғылықты жері немесе тіркелген жері бойынша емханаға бару керек, ол тегін жүргізіледі.
Анықтама: 2021 жылы ҚР бойынша қан айналымы жүйесінің ауруларын (артериялық гипертензия және жүректің ишемиялық ауруы) ерте анықтауға скринингтік тексерумен халықтың нысаналы тобының 93,2%-ы қамтылды. Бұл ретте АГ-мен ауыратын 93,1% (66279 адам), ИЖА -мен ауыратын 6,9% (4938 адам) науқастар анықталды. Анықталған науқастардың ішінен “Д” есебіне алынды 61 956 адам 87,0% алынды
1. Қан қысымын өлшеу
Жалпы Гипертензия – жүрек-қан тамырлары аурулары (ЖҚА) мен өлімге әкелетін алдын алуға болатын қауіп факторы. Қоғамдық орындарда және жұмыс орнында қан қысымын (АҚ) өлшеу үшін кедергісіз қолжетімділік қамтамасыз етіледі. Қан қысымы мен жүрек-қан тамырлары қаупі арасындағы байланыс тұрақты болып табылады.
2. Қан талдауы.
Дислипидемия ЖҚА дамуының негізгі қауіп факторы болып саналады. Анықтама: 2021 жылы тексерілгендер арасында ҚР бойынша анықталған гиперхолестеринемияны талдау холестерин деңгейіне жедел тест 1 411 123 адамда (98%) анықталғанын көрсетті. Холестерин деңгейі әдетте 1 215 443 адамда (86,1%), ал гиперхолестеринемия 195 680 адамда (13,9%) анықталды.
3. Жүрек пен қан тамырларын зерттеудің визуализациялық әдістері: ультрадыбыстық, компьютерлік томография
Компьютерлік томография (КТ), ұйқы күретамырының УДЗ мен құрсақ қолқасының УДЗ көмегімен ЖҚА скринингі, оның ішінде коронарлық артерияны зерттеу (CAC) үшін әртүрлі визуализация құралдары зерттелуде және жиі қолданылуда. Атеросклеротикалық бұзылулардың орналасуын анықтау үшін CAC және ұйқы күретамырының суреті қолданылады. Ұйқы артерияларының қалыңдығы (cIMT), ең алдымен, миокард инфарктісіне қарағанда болжау оңай және ЖҚА-ның дәстүрлі қауіп факторларымен байланысы әлсіз гипертензиялық медиальды гипертрофияны көрсетеді. Екінші жағынан, ұйқы артериясындағы түйіншектің орны инсультке қарағанда миокард инфарктісін көбірек болжайды және көбінесе негізгі қауіп факторларымен байланысты.
4. Электрокардиография
Электрокардиография (ЭКГ) 1800 жылдардың аяғынан бастап ЖҚА-ны диагностикалауда қолданылады. ЭКГ көбінесе қарынша гипертрофиясы немесе өткізгіштік жүйенің кешігуі сияқты жүректің бұзылуын анықтау үшін қолданылады. ЭКГ-ға патологиялық ауытқулар жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА) даму қаупінің жоғарылауымен байланысты.
Анықтама: 2021 жылы 59,9% ЭКГ зерттеулері жүргізілді, бұл ретте норма – 93,5%, патология – 6,5%.
5. Генетикалық скрининг
Генетикалық бейімділікті бағалау ЖҚА қаупін бағалауда маңызды рөл атқарады. Көп жағдайда өздігінен ауру тудырмайтын бірнеше генетикалық өзгерістер бар, бірақ адамның экологиялық жағдайы мен өмір салтын ескере отырып, олардың дамуына әкелуі мүмкін. Генетикалық скрининг ЖҚА даму қаупін біржақты анықтау үшін әлі жеткілікті түрде әзірленбеген. Дегенмен кейбір азды көпті жалпы тұқым қуалайтын жүрек ауруларын диагностикалауға болады. Мысалдар: отбасылық гиперлипидемия, гипертрофиялық және дилатациялық кардиомиопатияның кейбір түрлері, оң жақ қарыншаның аритмогендік кардиомиопатиясы, ұзақ QT синдромы және Бругада синдромы. Генетикалық тестілеу аурудың кімге қауіп төндіретінін анықтауға көмектеседі, бірақ оның дамуын және оның ауырлығын болжай алмайды.
Жүрек-қан тамырлары аурулары генетикалық, экологиялық және мінез-құлық факторларының күрделі өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табылады. Сондықтан популяциялық бағдарламалар аясында генетикалық скрининг әлемнің кез келген елінде ұсынылмайды.
Жүрек-қан тамырлары ауруларының тиімді алдын алу үшін:
1. Қан қысымын бақылаңыз
2. Холестерин деңгейін бақылаңыз
3. Қандағы қант деңгейін бақылаңыз
4. Үйлесімді тамақтаныңыз, бұл салмақты басқаруға көмектеседі
5. Дене шынықтыру жаттығуларымен айналысыңыз
6. Темекі шекпеңіз, егер темекі шегетін болсаңыз, оны орындау қиын болып көрінгенімен, тастауға тырысыңыз
7. Ұзаққа созылатын стресстен аулақ болыңыз.
Жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу, оларды ерте диагностикалау, скрининг және емдеу сапалы, қанағаттанарлық өмірдің негізгі компоненттері екенін түсіну маңызды. Профилактика ерте балалық шақтан басталуы керек, өйткені зиянды өмір салты көбінесе балалар мен жасөспірімдерде қалыптасады. Осы жылдар ішінде жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупі артады. Осы ережелерді сақтай отырып, жүрек-қан тамырлары ауруларының даму қаупін азайтуға болады. Ауруды емдеуге қарағанда алдын-алу оңай және арзан!
Конуршина Гүлжан Игембайқызы –
ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының
Жұқпалы емес аурулардың алдын алу департаментінің
Скринингтік бағдарламаларды талдау бөлімінің жетекшісі.