2021 жылғы 28 мамырда ҚДСҰО мамандары ДДҰ-ның Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) бағдарламасы – «Мектеп жасындағы балалардың денсаулығына қатысты мінез-құлқы» халықаралық дөңгелек үстел жұмысына қатысты.
Дөңгелек үстел “ҚАУІПСІЗ СПОРТ-2021” VIII Халықаралық ғылыми – практикалық конференция аясында өтті.
Ұйымдастырушы: Ресей Федерациясы Денсаулық сақтау министрлігінің “И.И. Мечников атындағы Солтүстік-Батыс мемлекеттік медицина университеті” (Санкт-Петербург).
ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы (бұдан әрі-ҚДСҰО) 2016 жылдан бастап Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) Еуропалық өңірлік бюросымен ынтымақтастықта Еуропа, Азия және Солтүстік Американың 50 елінде өткізілетін “Мектеп жасындағы балалардың денсаулыққа қатысты мінез-құлқы” (бұдан әрі-HBSC) бірегей зерттеуінің, HBSC халықаралық зерттеу желісінің мүшесі болып табылады. Әлеуметтік сауалнама аясында HBSC 11, 13 және 15 жастағы жасөспірімдер арасында денсаулық пен әл-ауқат, әлеуметтік орта және денсаулық пен өмір салтымен байланысты мінез-құлыққа қатысты төрт жыл сайын мәліметтер жинайды.
2018 жылы ҚДСҰО алғашқы HBSC зерттеуін жүргізді, онда 14 облыс пен Алматы және Нұр-сұлтан қалаларындағы 110 қалалық және ауылдық мектептердің 11,13 және 15 жастағы 6546 оқушыдан (ұлдардың 50,6%) сауалнама алынды.
Пудуле Ивета “Латвиядағы (Латвия) Қоғамдық денсаулық сақтау саясаты мен практикасында HBSC нәтижелерін пайдалану” баяндамасымен, ҚДСҰО ғылым және кәсіби даму бөлімінің бас маманы Әбдірахманова Шынар: “Қазақстан Республикасында жасөспірімдердің денсаулығы мен әл-ауқатын нығайту бойынша мониторинг және саясаттағы HBSC зерттеуінің рөлі” баяндамасымен, Адаева Әсел ҚДСҰО денсаулықты нығайту орталығының бас маманы: “Қазақстан Республикасындағы балалардың дене белсенділігі, қозғалысы аз мінез-құлқы және психикалық денсаулығы” баяндамасымен, “Санкт-Петербург дене шынықтыру ғылыми-зерттеу институты” аға ғылыми қызметкері Маточкина Анна: “HBSC халықаралық зерттеуі: Ресей Федерациясындағы дене белсенділігінің мониторингі” баяндамасымен (Ресей, Санкт-Петербург) семинарға қатысты.
Семинарға Ресей Федерациясының балалар мен жасөспірімдердің денсаулығын қорғау, дене шынықтыру және спорт саласындағы 110-нан астам маман қатысты.
Елдердегі мектеп оқушыларының сауалнамасының қысқаша нәтижелері және HSBC деректерінің Қоғамдық денсаулық сақтау саясаты мен тәжірибесіндегі рөлі ұсынылды.
Шынар Әбдірахманова: Қазақстандағы жасөспірімдердің жартысы (50%) күн сайын жеміс-жидек пен көкөністі тұтынбайды. Жемістерді күнделікті тұтыну 13 жастан 15 жасқа дейінгі ұлдар арасында 39% – дан 30% – ға, сондай-ақ қыздар арасында 13 жастан 43% – дан 15 жастан 36% – ға дейін төмендейді. Қыздар арасында жемістерді күнделікті тұтыну ұлдарға қарағанда біршама жоғары. 15 жасында қыздар көкөністерді жиі пайдаланады..
Қазақстанда алғаш рет балалар арасында боулинг және кибербуллинг бойынша ұлттық деректер алынды. 11-15 жас аралығындағы жасөспірімдердің 17% – ы айына бір немесе одан да көп рет мектепте буллингке/қудалауға ұшырады.
Ауыл мектептерімен салыстырғанда қалалық мектеп оқушылары арасында буллингтің құрбандары жиі болады.
Ұлдар мен қыздар арасында буллингтің таралуы 15 жасқа қарай біршама төмендейді.
11-15 жастағы жасөспірімдердің 20% – ы айына бір немесе одан да көп рет мектепте басқа адамдардың боулингіне қатысты. Бұл мінез-құлық 11 және 13 жастағы ұлдар арасында көп таралған.
Зерттеу барысында көптеген басқа ерекше көрсеткіштер алынды-физикалық белсенділік, психикалық денсаулық, темекі мен электронды темекіні пайдалану, жыныстық денсаулық.
Адаева Әсел: 11-15 жастағы қазақстандық жасөспірімдердің 19% – ында психикалық әл-ауқаттың нашарлығы, ықтимал депрессия белгілері анықталды. 15 жасында депрессия белгілері бар жасөспірімдердің үлесі қыздар мен ұлдар арасында да артады.
Біз физикалық белсенділік балаларға стрессті жеңуге және психикалық денсаулықты жақсартуға көмектесетінін білдік. Күнделікті физикалық белсенділік 60 минут немесе одан да көп, теледидарлар мен басқа да электрондық құрылғыларды қарау уақытын шектеу ұлттық контексте жасөспірімдердің психикалық денсаулығының нашарлығынан қорғайтын фактор болып табылады.»
Шынар Әбдірахманова: 2020 жылы HBSC Қазақстан “Мектеп жасындағы балалардың денсаулыққа қатысты мінез-құлқы” зерттеуінің нәтижелері ДДҰ Денсаулық сақтау ақпаратының Еуропалық порталына орналастырылды.
Алғаш рет Қазақстанның балалары мен жасөспірімдерінің денсаулығы мен мінез-құлық аспектілері осы порталда пайда болды және қазіргі уақытта карталар мен гистограммаларда таралуы туралы деректерді көруге, көрші елдердің деректерімен салыстыруға және әртүрлі форматта жүктеуге болады.
Ұлдар мен қыздардың өміріне назар аударуға көмектесе отырып, HSBC жасөспірімдердің денсаулығын жақсарту үшін тиімді әрекеттерді қолдайды.
HBSC – кең аспектілер бойынша деректер көзі:
• Жасөспірімдердің денсаулық жағдайын салыстыру
• Денсаулық сақтау саясаты мен шығындарындағы басымдықтарды анықтау және
• Балалардың денсаулығын нығайту ісіндегі прогресті бақылау