Құрметті әріптестер және шақырылған қонақтар!
2025 жылдың 24 ақпанынан 24 наурызына дейін біздің Республикада туберкулезбен күресудің Дүниежүзілік күніне арналған туберкулезді алдын алу айлығы басталады. Бұл Қазақстан азаматтарының осы аурумен күресуге қосылу және туберкулез туралы ақпараттандыруды арттыру үшін бірегей мүмкіндік.
Әр жыл сайын 24 наурызда біз Дүниежүзілік туберкулезбен күрес күніне арналған шараларды атап өтеміз. 2025 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы «Иә! Біз туберкулезді жеңе аламыз: міндеттенеміз, инвестициялаймыз, әрекет етеміз» деген ұранды таңдады. Бұл ұран тек сөздер емес, туберкулезді жою үшін барлық деңгейде күш біріктіруге шақыру.
Аурушаңдықтың төмендеуіне қарамастан, туберкулез жағдайы әлі де күрделі. Туберкулез — бактериялармен туындаған инфекциялық ауру, ол көбінесе өкпені зақымдайды және ауа-тамшы жолымен таралады.
Туберкулезді алдын алуға және емдеуге болатынын есте сақтау маңызды. Бағалаулар бойынша, әлем халқының шамамен төрттен бірі туберкулез бактерияларымен инфекцияланған, бірақ олардың тек 5–10%-ы ғана ауруды дамытуы мүмкін. Инфекцияланған, бірақ ауруға шалдықпаған адамдар инфекцияны тарата алмайды. Туберкулезді емдеу туберкулезге қарсы препараттармен жүргізіледі, ал емделмеген жағдайда ауру өлімге әкелуі мүмкін. Жаңа туған нәрестелерге енгізілетін БЦЖ вакцинасы ауыр ауру формаларын және туберкулезден өлімді алдын алуға көмектеседі.
2024 жылғы мәліметтер бойынша, Республикада туберкулез аурушаңдығы 2023 жылмен салыстырғанда 4%-ға төмендеді, жаңа жағдайлар саны 6899-дан 6740-қа дейін азайды. 100 мың халыққа шаққандағы аурушаңдық көрсеткіші 33,3-ны құрады, бұл 2023 жылғы көрсеткіштен (34,7) төмен. Дегенмен, Маңғыстау, Ұлытау және Шығыс Қазақстан облыстарында аурушаңдықтың өсуі байқалады. 14 жасқа дейінгі балалар арасында 2024 жылы 315 туберкулез жағдайы тіркелді, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 13 жағдайға көп. Сонымен қатар, жасөспірімдер арасында аурушаңдық 1 жағдайға төмендеді. 6740 туберкулез жағдайының 52,1%-ы медициналық көмекке өздігінен жүгіну кезінде анықталды, ал 47,9%-ы профилактикалық тексерулер барысында анықталды. Республикада байланыста болған адамдар арасында 248 туберкулез жағдайы тіркелді, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 2,2%-ға көп.
Декреттелген контингент арасында туберкулезді ерте анықтаудың әдістерінің бірі – халықты флюорографиялық тексеру. 2024 жылы флюорографиялық тексеруге 5,4 миллион адам жоспарланған, олардың 5,25 миллионы (97%) тексерілді. 3324 адамда (0,1%) оң нәтиже анықталды. Ұлытау және Қарағанды облыстарында жоспардың орындалу көрсеткіштері төмен. Сонымен қатар, балалар арасында туберкулезді ерте анықтау мақсатында туберкулинодиагностика жүргізіледі. Республика бойынша балаларды туберкулинодиагностикалау жоспары 97,4% орындалды, алайда Маңғыстау облысында көрсеткіштер төмен.
2024 жылы республикада жаңа туған нәрестелерді туберкулезге қарсы вакцинациямен қамту 94,5%-ды құрады, бұл 2023 жылғы 92,7%-бен салыстырғанда жақсару. Дегенмен, кейбір өңірлерде вакцинация деңгейі төмен: Алматы облысында — 92,6%, Астана қаласында — 90,2%, Қарағанды облысында — 91,5%, Жамбыл және Жетісу облыстарында — 93,5%, Ақтөбе облысында — 93,9% және Атырау облысында — 94%. Тиімді қорғауды қамтамасыз ету үшін вакцинацияның қамтуы кемінде 95%-ды құрауы тиіс. Өкінішке орай, 7191 бала, яғни жалпы санның 2%-ы, ата-аналардың бас тартуына байланысты вакцинацияланбады. Бұл сан өткен жылмен салыстырғанда 5,3%-ға артты, өткен жылы 7613 бала (1,9%) бас тартқан. Вакцинациядан бас тартудың ең көп саны Алматы қаласында (3,3%) және Ұлытау (3,3%), Атырау (4,5%), Ақтөбе (4,1%), Қарағанды (3,7%), Батыс Қазақстан (2,8%), Павлодар (2,3%) және Маңғыстау (2,1%) облыстарында байқалады.
2024 жылы туберкулезді алдын алу мәселелері аудан, қала және облыс әкімдері, сондай-ақ басқа да ведомстволар үшін басымдыққа ие болды. Туберкулездің эпидемиялық жағдайы Астана, Алматы және Шымкент қалаларының облыстық және қалалық денсаулық сақтау басқармаларымен 314 координациялық кеңесте талқыланды, сондай-ақ 475 облыстық және қалалық денсаулық сақтау басқармаларының коллегияларында қаралды.
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау минисгінің қолданыстағы бұйрықтарына сәйкес туберкулезге қарсы іс-шараларды орындау үшін 620 тексеру ұйымдастырылды. Туберкулезді алдын алу бойынша нормативтік құқықтық актілерді орындамау үшін 323 айыппұл салынды. Мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында 1713 семинар өткізілді, оған 9494 дәрігер мен 27524 орта медицина қызметкері қатысты. Республика бойынша барлығы 11364 лекция өткізілді, 2606 БАҚ-та мақала жарияланды, 10893 бюллетень шығарылды, 4802 стенд безендірілді және 278366 насихаттық парақша мен плакат таратылды.
Дүниежүзілік туберкулезбен күрес күніның ең маңызды міндеті – планетаның барлық тұрғындарына үндеу: бұл мәселе абстрактілі емес және әрқайсымызға әсер етуі мүмкін. Акцияның табысы әр адамның жеке ұстанымына байланысты. Туберкулез көптеген елдерде қоғамдық денсаулыққа қауіп төндіретін басты қатерлердің бірі болып табылады, диагностика мен емдеу саласындағы елеулі жетістіктерге қарамастан. Алайда, халықаралық тәжірибе көрсеткендей, уақытында араласу мен қолдау көрсету арқылы туберкулезден ауру мен өлім-жітімді айтарлықтай төмендетуге болады.
Туберкулез мәселесі тек медициналық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік мәселе екендігін атап өткен жөн. Оны шешу үшін жергілікті әкімдіктердің, түрлі министрліктер мен ведомстволардың, сондай-ақ қоғамдық ұйымдардың көмегі қажет.