2021 жылдан бастап ағымдағы жылға дейінгі кезеңде ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы филиалының вирустық инфекцияларды бақылау референс зертханасы (бұдан әрі – ВИБРЗ) 350-ден астам дезинфекциялық құралдың вирулицидтік белсенділігін анықтауға зерттеулер жүргізді. Вирулицидтік белсенділік дегеніміз не және вирустардан қорғану үшін дезинфекциялық заттарды қалай таңдауға болатындығы туралы ВИБРЗ маманы А.Ж. Құлжабаева толығырақ айтып береді.
Дезинфекциялық заттар үшін олардың вирустарды инактивациялау қабілеті ерекше маңызды. Бұл барлық инфекциялық аурулардың 80%-ынан астамын вирустардың тудыратынына байланысты, сондықтан дезинфекциялық құралдың вирусты жасушадан тыс инактивациялайтын қасиеті болуы керек. Вирусты жасушадан тыс инактивациялау қасиеті «вирулицидтілік» терминімен анықталады.
Вирусцидтік белсенділік дегеніміз не және негізгі белсенді дезинфекциялық заттарға қандай заттар жатады?
Вирулицидтік белсенділік-бұл химиялық заттың әртүрлі заттардың үстіңгі беттеріндегі немесе сұйықтықтардағы вирустарды жою немесе инактивациялау қасиеті. Вирустар әртүрлі инфекциялық аурулардың көзі болуы мүмкін және вирустарды тез жою олардың таралуын болдырмау және адамдардың денсаулығын қорғау үшін маңызды.
Дезинфекциялық құралдың құрамына кіретін химиялық заттар патогендік микроорганизмдердің тіршілігін жоя алады. Негізгі әсер етуші заттарға ТАҚ (төрттік аммонийлі қосылыстар), альдегидтер, хлорлы және оттекті белсенді қосылыстар, гуанидин туындылары, спирттер, алкиламиндер, фенолды қосылыстар жатады. Вирустарға әсер ету белсенді заттың концентрациясына, өңдеу уақытына және вирустың түріне байланысты өзгеруі мүмкін.
Вирулицидтік белсенділігі бар дезинфекциялық құралы адамның инфекциялық патологиясы үшін маңызды (аса қауіпті инфекцияларды қосқанда) кез келген вирустық инфекциялар кезінде дезинфекциялау мақсатында пайдаланылуы мүмкін.
Спирттердің қандай концентрациясы жоғары вирулицидтік белсенділікті қамтамасыз ете алады?
Спирттер зең саңырауқұлақтардың және қабықшалы вирустардың (РС-вирустар, В гепатиті және АИТВ вирустары) кейбір түрлеріне әсер етеді. Қабықшасыз вирустарда да спирттердің дезинфекциялық әсеріне ұшырайды, бірақ этил спиртінің жоғары – 95%-ға дейінгі концентрациясын және өңдеу уақытын ұзартуды қажет етеді.
Этанол: 60-90 %, изопропанол: 70-90%, пропанол: 70-90% және басқа белсенді заттар: натрий гипохлориті: 0,1–0,5%; сутек асқын тотығы: 0,5–3%; кватернерлі аммоний қосылыстары: 0,1–0,2%; формальдегид және глутарлы альдегид: тиісінше 2-8% және 0,1–0,2%.
Әртүрлі дезинфекциялық құралдардың вирулицидтік белсенділігін зерттеу барысында қандай нәтижелер алынды?
Зерттеулер тиімді дезинфекциялық құралдардың көпшілігінде тұмау вирустары, коронавирустар, гепатит вирустары сияқты көптеген вирустарға қарсы вирулицидтік белсенділігінің болуын көрсетті. Алайда, әсер ету белсенді заттың концентрациясына, өңдеу уақытына және вирустың түріне байланысты өзгеруі мүмкін. Мысалы, спирттер жиі жағдайда липидті қабықшалы вирустарға қарсы әсер ете алады, бірақ қабықшасыз вирустарға қарсы аз әсер етуі мүмкін.
Вирулицидтік белсенділік дезинфекциялық құралдарды қолданудың қандай салаларында ерекше маңызды?
– Медициналық мекемелер: инфекцияларды және айқаспа ластануды болдырмау.
– Қоғамдық орындар: мектептер, көлік, спорт залдары (жиі дезинфекциялау).
– Тамақ өнеркәсібі: өндірісте және қаптамада вирустардың болмауын бақылау.
– Үй жағдайлары: инфекциялардан қорғану үшін заттардың үстіңгі беттерін дезинфекциялау.
Вирулицидтік белсенділігін арттыру үшін дезинфекциялық құралдардың өндірушілеріне қандай ұсынымдар беруге болады?
– Белсенді заттардың концентрациясын оңтайландыру: химиялық заттардың тиімді концентрацияларын және комбинацияларын таңдау.
– Вирустардың көптеген түрлеріне тестілеу: әртүрлі вирустарға қарсы әсер етуге тест жүргізу.
– Тұрақты белсенді заттардан тұратын формулаларды әзірлеу: сақтау және пайдалану кезінде белсенді заттардың тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Вирулицидтік белсенділігі жоғары дезинфекциялық құралдарды қолданған кезде шектеулер мен жанама әсерлер байқалады ма?
– Уыттылық және тітіркену: формальдегид сияқты кейбір заттар терінің және тыныс алу жолдарының тітіркенуін тудыруы мүмкін.
– Тоттану: құрамында хлор бар қосылыстар металлдан жасалған заттардың үстіңгі беттерін тоттандыруы мүмкін.
– Иіс: кейбір дезинфекциялық құралдардың иісі күшті болуы мүмкін, бұл, әрине жағымсыз.
Вирустардан қорғану үшін вирулицидтік белсенділігі жеткілікті дезинфекциялық құралды қалай таңдауға болады?
– Жапсырмаларды тексеру: вирулицидтік белсенділік пен тестілеу туралы ақпаратты тексеру.
– Сертификаттар мен стандарттар: EN немесе ASTM сияқты стандарттар бойынша сертификатталған құралдарды іздеу.
– Кері байланыс және ұсынымдар: пайдаланушылардың пікірлері мен мамандардың ұсыныстарын ескеру.
Әсері күшті дезинфекциялық құралды таңдау вирулицидтік белсенділікті, қолдану қауіпсіздігін және әсер етуге төзімділікті қоса алғанда, көптеген факторларды ескеруді талап етеді.