Биылғы жылы ел тұрғындарын вакциналауға қазынадан 28 млрд теңге шамасында қаражат бөлініпті. Бұл ақшаға 19 түрлі иммунобиологиялық препарат пен 5 түрлі шприц сатып алынады екен. Денсаулық сақтау министрлігі Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау комитеті Инфекциялық ауруларды эпидемиялық қадағалау басқармасының бас маманы Нұршай Әзімбаеваның айтуынша, Үкіметтің қаулысына сәйкес республикалық бюджеттің есебінен 17 инфекциялық ауруға қарсы вакциналау жүргізілсе, 4 түрлі екпеге жергілікті бюджеттен қаражат бөлінеді. Осы 21 екпенің 11 түрі балаларға жоспарлы түрде салынады.
Мәжіліс депутаты Зәуреш Аманжолова барлық екпе міндетті және ерікті болып нақты бөлінетінін, ал балалардың балабақшаға баруы «ұжымдық иммунитеттің» деңгейіне байланысты жүзеге асырылатынын айтады. Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығының Инфекциялық және паразиттік ауруларды талдау және мониторинг бөлімінің бас маманы Гүлмира Өтепова бүгінде Денсаулық сақтау министрлігінде вакциналау мәселесіне қатысты жобалық кеңсе құрылғанын жеткізді. Егер заң жобасы Сенатта мақұлданып, Президент қол қоятын болса әр кезең бойынша жоспар құрылып, соған сәйкес жұмыс жүретін болады. Яғни санитарлық-эпидемиялық саламаттылық саласындағы мемлекеттік орган мен иммунопрофилактика мәселесі бойынша консультативтік комиссияның отырыстарында әрбір мәселе талқыланады. «Бірінші кезекте қандай қағидалар мен ережелер қабылданатыны қаралады. Яғни профилактикалық егу жүргізетін аурулардың тізімі, оларды жүргізу ережесі және халықтың жоспарлы егілуге жататын топтарын анықтаған Үкіметтің №2295 қаулысына өзгерістер енеді. Денсаулық сақтау министрлігінің егу мәселелері бойынша бұйрықтары қайта қаралады. Бұдан бөлек цифрландыру бағытында иммунопрофилактика ұлттық регистрінің мобильдік қосымшаларын іске асыру, шұғыл желісі мен ресми сайты бар иммунопрофилактика мәселелерімен айналысатын орталық құру жоспарланған», дейді Гүлмира Өтепова.
Ата-аналар бейресми ақпаратқа сенеді
Биылғы жылдың алғашқы үш айында республика бойынша 18 076 адам екпеден бас тартқан. Яғни, бұл көрсеткіш өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 6,3%-ға өсіп отыр. Жас шамасы бойынша айтатын болсақ, олардың 60 пайыздан астамы 1 жасқа дейінгі сәбилер, 30%-ы 1-5 жас аралығындағы, ал 9%-ы 6-15 жас аралығындағы балалар болса, 16 жастан асқан ересектер 0,3%-ды құраған. Сондай-ақ 53%-ы жеке пікіріне, 30%-ы діни көзқарасына, 7%-ы интернет ресурстарынан алған теріс ақпараттарға байланысты бас тартқан. Жалпы алғанда бас тартушылардың басым бөлігі Ақтөбе, Қарағанды, Атырау, Алматы облыстарында және Алматы қаласында екен.
Мамандар екпеден бас тартқандардың санының артуын олардың бейресми ақпараттарға көбірек жүгінетіндігімен байланыстырады. «Қазіргі кезде ата-аналар денсаулық сақтау ұйымдарының ресми ақпарат көздерінен гөрі интернет желісіндегі дұрыс емес, яғни осы мәселелер бойынша кеңес беруге құзыреттілігі жоқ адамдардан естіген ақпараттарға көбірек сенеді. Сөйтіп оларда екпеден кейінгі әртүрлі асқынулардан қорқынышпен қатар, белсенді иммундау зиян деген сияқты жаңсақ пікірлер қалыптасқан. Қазіргі заманда ақпараттық кеңістіктің қолжетімділігі осындай теріс әсерін тигізіп тұр. Ал түсіндірме жұмыстары жеткіліксіз деп айта алмаймын. Тіпті егу кабинеттеріндегі медицина қызметкерлері пациенттерге жұқпалы ауруларға қарсы егілмеген жағдайда қандай зардаптардың болатынын егжей-тегжейлі айтады», дейді Гүлмира Өтепова.
Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы Жұқпалы аурулардың алдын алу департаментінің аса қауіпті инфекцияларды талдау мен мониторингілеу және зертханаларды дамыту бөлімінің басшысы Әсем Күмісбаева болса жыл сайын әлемде 10,6 млн бала бес жасқа жетпей қайтыс болатынын, олардың 1,4 млн-ы вакциналау көмегімен алдын алуға болатын аурулардан көз жұматынын алға тартады. «Соңғы жүз жылда адамдар екпе арқылы бірқатар жұқпалы ауруларды бақылауда ұстап қана қоймай, кейбірін мүлдем жоюға болатынын түсінді. Дегенмен адамның инфекциялық аурулармен күресі тоқтаусыз жүріп жатыр. Халықтың шамамен 95 пайызы вакцина алған кезде ұжымдық иммунитет қалыптасады. Егілмеген адамдар өздерінің ғана емес, маңайындағылардың да жұқпалы дертке шалдығу ықтималдығын арттырады», дейді Ә.Күмісбаева.
Сапасы қатаң қадағаланады
Өткен жылы депутат Б.Тілеуханның: «Мен вакцинаға қарсы емеспін. Қоғам тарапынан вакцина сапасы, оны тасымалдау, сақтау, бақылау, ақпараттандыру, егу кезеңдеріне қатысты сын жиі айтылады. Мен оны міндеттеуге қарсымын. Мен де баламның ауру болғанын, ауру таратқыш болғанын қаламаймын. Сондықтан вакцина еккіземін. Бірақ «быт-шыт» вакцинаны еккізіп, көз алдымда мүгедек қылатын жағдайға жол бергізбеймін», дегені бар.
Ал Гүлмира Өтепова бүгінгі таңда республика көлемінде вакциналаудан кейін мүгедек болған балалардың жоқ екенін айтады. «Кез келген екпеден кейін асқыну болған жағдайда шұғыл түрде хабарлама беріліп, комиссия жасақталып, жағдай тексеріледі. Бас мемлекеттік санитарлық дәрігердің бұйрығымен бекітілген арнайы тексеру тәртібі бар. Республика көлемінде иммунопрофилактикалық егу жұмыстары бойынша екпеден кейінгі қолайсыз көріністерге ай сайын мониторинг жүргізіліп отырады. Статистикаға жүгінсек, осы жылдың бірінші тоқсанында республика көлемінде 20 жағдай тіркелген. Мұның барлығы БЦЖ вакцинасынан кейінгі жергілікті патологиялық өзгерістер», дейді ол.
Денсаулық сақтау министрлігінің өкілдері екпеден кейінгі 2-3 күнде адамдардың 5%-ында дене қызуының көтерілуі, 10%-ында ауырсыну, инъекция орнының қызаруы, ісінуі сияқты жеңіл ауру белгілері болатынын айтады. «Ауыр жанама әсерлер өте сирек кездеседі. Мысалы, ДДҰ-ның кейбір мәліметтерінде полиомиелитке қарсы вакцинаны еккеннен кейін сал болу жағдайы тіркелуі мүмкін екені айтылады. Бірақ ол екі, екі жарым млн баланың біреуінде ғана кездесуі ықтимал. Оның өзі баланың иммунитетінің төмендігімен байланыстырылады. Елімізде бұл вакцина балаға 2 айынан бастап 5 рет салынатын еді, осындай қауіптің алдын алу үшін 2013 жылдан бастап 12-15 айында 1 рет қана салынатын болып өзгертілді. Қалай дегенмен де, көп жағдайда ауыр жанама әсерлер кездейсоқ сәйкестіктен туындап жатады», дейді Н.Әзімбаева.
Қазақстанда екпенің тек обаға қарсы түрі ғана дайындалады. Өзгесінің барлығы Жапония, Франция, Үндістан, Белгия, АҚШ, Ресей сияқты елдерден әкелінеді. Нұршай Әзімбаева әр препараттың сапасы мен қауіпсіздігі қатаң тексерілетінін айтады. Ол: «Мемлекеттік тіркеуде болмаған препаратты егуге рұқсат жоқ. Ал вакциналарды мемлекеттік тіркеу жұмысын Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы арнайы жүргізеді. Вакцинаның сапасын күрделі тексеруден өткізу – көп кезеңді, күрделі процесс. Қазақстандық стандарттар өте қатаң және еуропалық фармакология стандарттарына сәйкестендірілген» десе, Гүлмира Өтепова вакцинаның сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін препараттың әр партиясына міндетті түрде сертификаттау жүргізілетінін айтады.
Сондай-ақ екпелерді сақтау мен тасымалдау да қатаң бақылауда. «Вакциналарды сақтау мен тасымалдаудың арнайы шарттары бар. Кейде осы талаптар дұрыс сақталмаған жағдайлар да кездеседі. Мұндай кезде екпе айналымнан алынып, жойылады. Ал ондай препарат адам ағзасына салынған болса ешқандай кері әсері болмайды, өйткені ол тек қасиетін жойған жай ерітінді сияқты болып қалады», дейді Н.Әзімбаева.
Екпеден бұрын медициналық тексеру жүргізу – міндетті
Құзырлы орган өкілдері профилактикалық егу жүргізерден бұрын дәрігер пациентке медициналық тексеру жүргізуге міндетті екенін айтады. «Медицина қызметкері баланың екпе алуға қарсы көрсеткіштерін алдын ала анықтауы тиіс. Қажет болған жағдайда анализдік талдау және басқа да медициналық тексеру жүргізуі керек. Егу кабинетіне барудан бұрын міндетті түрде дәрігердің қабылдауында болып, рұқсат бергеннен кейін ғана екпе салынады», дейді Нұршай Әзімбаева.
Сондай-ақ ата-ана медициналық қызметкерлерден екпелер туралы толық ақпарат алуға құқылы екенін айтқан Гүлмира Өтепова: «Олар вакциналаудың нақты мерзімдері туралы, қандай инфекцияға қарсы егу жүргізілетіні, баланы екпеден кейінгі бақылау бойынша толық ақпарат ала алады. Сонымен қатар әрбір ата-ана баласына екпе жасатар алдында қандай жағдайда немесе қандай созылмалы ауруларға екпе жасатуды кейінге қалдыру қажеттігі туралы білсе ол да артықтық етпейді. Бұл да Денсаулық сақтау министрлігінің №361 бұйрығымен бекітілген», дейді.
Оның айтуынша, егілетін адамды медициналық зерттеп қарау жағдайының нашарлауы бойынша шағымданған кезде ғана жүзеге асады. Немесе аурудың объективтік симптомдары болған кезде ғана жүргізіледі. «Негізінде баланың ата-анасына немесе заңды өкіліне иммундаудан кейінгі ықтимал реакциялар мен қолайсыз көрсеткіштер, егуден бас тартудың салдары туралы толық ақпарат беріледі. Медицина қызметкері егілетін баланың ата-анасына немесе оның заңды өкіліне ережеге сәйкес бекітілген сауалнама жүргізеді. Осы шараларды аяқтағаннан кейін дәрігер иммундауға қарсы көрсетілім болмаған жағдайда баланың медициналық құжатына егу жүргізуге байланысты рұқсатты және профилактикалық егуді жүргізуге ата-ананың келісімін жазбаша түрде рәсімдейді», дейді бас маман.
Дегенмен министрлік өкілдері кей жағдайларда екпеге келген балалардың денсаулығын толық тексермеу кездесіп жататынын теріске шығармады. «Кейде медицина қызметкерлері ауруды дер кезінде анықтамастан екпе жасап жататыны рас. Өкінішке қарай мұны да кездейсоқ сәйкестікке жатқызуға болады. Осындай қателіктерді болдырмас үшін екпе жұмысына тартылған барлық медицина қызметкерлерін жыл сайын дайындықтан өткіземіз. Егер келеңсіз жағдай анықталса олар бірден егу жұмысынан шеттетіліп, қайта даярлауға жіберіледі», дейді Нұршай Үйсінтайқызы.
Қалай дегенмен де бұл мәселеде қоғам пікірі екіге жарылып отыр. Тіпті жақында екпені міндеттеуге қарсылық танытушылар тобы петиция дайындап та үлгерген. Оған бір аптада 150 мыңнан астам адам қол қойыпты. Ал әлеуметтік желідегі әлеумет пікірін бағамдап қарасақ, көпшілігі жұқпалы аурудан сақтайтын екпеден емес, оның дұрыс салынбауынан туындайтын салдарынан қорқатын көрінеді…